OKB (Obsesif Kompulsif Bozukluk): Tanımı, Çeşitleri ve Çözüm Yöntemleri

Obsesif Kompulsif Bozukluk (OKB), bireyin kontrol edemediği, sürekli tekrarlayan, rahatsız edici düşünceler (obsesyonlar) ile bu düşüncelerin yarattığı kaygıyı azaltmak için gerçekleştirdiği zorlayıcı davranışlar veya zihinsel eylemler (kompulsiyonlar) ile karakterize edilen bir ruh sağlığı bozukluğudur (American Psychiatric Association, 2013). OKB nedir sorusunu düşünen bireyler genellikle obsesyonlarının mantıksız veya aşırı olduğunun farkında olmalarına rağmen, kompulsif davranışlarını yerine getirmekten kendilerini alıkoyamazlar.

OKB, bireyin günlük yaşamını, akademik veya mesleki işlevselliğini ve sosyal ilişkilerini ciddi şekilde etkileyebilir. Araştırmalar, bu bozukluğun ortaya çıkmasında nörobiyolojik, genetik ve çevresel faktörlerin birlikte rol oynadığını göstermektedir (Stein et al., 2019). Beyindeki serotonin metabolizmasının düzensizliği, ailesel yatkınlık ve çocukluk döneminde yaşanan travmatik olaylar, OKB’nin gelişiminde önemli etkenler arasında yer almaktadır.

Bu yazıda, OKB’nin alt türleri, klinik belirtileri, etiyolojisi ve günümüzde etkinliği kanıtlanmış tedavi yöntemleri bilimsel kaynaklar ışığında ele alınmaktadır. Bilişsel-davranışçı terapi (BDT), seçici serotonin geri alım inhibitörleri (SSRI’lar) gibi farmakolojik yaklaşımlar ve nöromodülasyon teknikleri, OKB tedavisinde en yaygın kullanılan yöntemlerdir. Erken teşhis ve uygun tedavi ile bireylerin yaşam kalitesinin önemli ölçüde artırılabileceği vurgulanmaktadır.

OKB Nedir; Obsesif Kompulsif Bozukluk Türleri

OKB, bireyden bireye farklı semptomlarla ortaya çıkabilir. Bazı yaygın OKB türleri şunlardır:

Kontaminasyon OKB’si (Bulaşma Korkusu)

Bu türde birey, mikroplar, kir veya toksik maddelerle temas etme korkusu yaşar. El yıkama, dezenfektan kullanma veya temastan kaçınma gibi kompulsiyonlarla kendini güvende hissetmeye çalışır (Szechtman & Woody, 2004).

Şüphe ve Kontrol OKB’si

Kapıyı kilitleyip kilitlemediğinden, ocağı kapatıp kapatmadığından emin olamayan bireyler tekrar tekrar kontrol etme davranışı sergileyebilir. Bu durum zaman kaybına ve günlük aktivitelerin aksamasına neden olabilir (Rachman, 2002).

Dini ve Ahlaki OKB (Scrupulosity)

Birey, günah işleme veya kutsal değerlere karşı saygısızlık yapma korkusu yaşayabilir. Sürekli dua etme, tövbe etme veya dini ritüellere aşırı bağlılık gösterebilir (Miller & Hedges, 2008).

Simetri ve Düzen OKB’si

Her şeyin belirli bir düzen içinde olması gerektiğine dair aşırı bir hassasiyet vardır. Nesnelerin simetrik yerleştirilmesi veya belirli bir sırayla yapılması gibi kompulsiyonlar görülür (Bloch et al., 2008).

İstifleme OKB’si (Hoarding Disorder)

Birey, gereksiz eşyaları biriktirme ihtiyacı hisseder. Atma konusunda aşırı endişe ve kaygı yaşar. Bu durum yaşam alanlarını işlevsiz hale getirebilir (Frost & Hartl, 1996).

Agresif veya Cinsel Obsesyonlar

Zararlı veya uygunsuz düşünceler (örneğin, birine zarar vermek, cinsel içerikli rahatsız edici düşünceler) ile mücadele edilir. Genellikle birey, bu düşünceleri nötrleştirmek için dua etme, kendini cezalandırma veya kaçınma davranışları gösterir (Veale, 2007).

OKB’nin Nedenleri

OKB’nin ortaya çıkmasında birçok faktör rol oynar:

• Genetik Faktörler: Ailede OKB öyküsü olan bireylerde risk artmaktadır (Pauls et al., 2014).
• Beyin Kimyası ve Nörobiyoloji: Serotonin dengesizliği, orbitofrontal korteks ve bazal gangliyonlardaki anormallikler OKB ile ilişkilendirilmiştir (Stein et al., 2019).
• Çevresel Faktörler: Çocukluk travmaları, aşırı baskıcı aile ortamı veya stresli olaylar OKB’yi tetikleyebilir (Grisham et al., 2011).

OKB (Obsesif Kompulsif Bozukluk) Tedavi Yöntemleri

Obsesif Kompulsif Bozukluk (OKB), bireyin yaşam kalitesini önemli ölçüde etkileyebilen bir ruh sağlığı sorunudur ve yönetimi çok yönlü bir yaklaşım gerektirir. Tedavi sürecinde en yaygın kullanılan yöntemlerden biri bilişsel davranışçı terapi (BDT) olup, özellikle maruz bırakma ve tepki önleme (ERP) teknikleri, OKB semptomlarını azaltmada oldukça etkili bulunmaktadır.

Psikoterapötik müdahalelere ek olarak, seçici serotonin geri alım inhibitörleri (SSRI’lar) başta olmak üzere bazı psikofarmakolojik ilaçlar da tedavi sürecine dahil edilmektedir. Bu ilaçlar, obsesif düşünceler ve kompulsif davranışların yoğunluğunu azaltmaya yardımcı olmaktadır.

Bununla birlikte, alternatif ve tamamlayıcı yaklaşımlar da OKB yönetiminde destekleyici bir rol oynayabilir. Mindfulness temelli terapiler, gevşeme teknikleri, nefes egzersizleri ve belirli diyet düzenlemeleri, stres düzeyini kontrol altına alarak semptomların hafiflemesine katkı sağlayabilir. Ayrıca, bireyin destekleyici bir sosyal çevreye sahip olması ve düzenli bir yaşam rutini oluşturması da iyileşme sürecini olumlu yönde etkileyebilir.

Obsesif-Kompulsif Bozukluğun (OKB) yönetiminde psikoterapi, farmakolojik tedavi ve tamamlayıcı yaklaşımlar bir arada değerlendirilerek bireyin ihtiyaçlarına yönelik bütüncül ve kişiselleştirilmiş bir tedavi planı oluşturulması önerilir. Tedavi süreci, uzman bir psikiyatrist tarafından bireysel farklılıklar gözetilerek titizlikle planlanmalı ve düzenli olarak izlenmelidir.

Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT)

BDT, OKB tedavisinde en etkili yöntemlerden biridir. Maruz Bırakma ve Tepki Önleme (ERP) yöntemi özellikle başarılıdır (Franklin & Foa, 2011). Bu yöntemde kişi obsesyonlarıyla yüzleşirken kompulsiyonları gerçekleştirmemeye teşvik edilir. Bkz: Bilişsel Davranış Terapisi Nedir? Nasıl Yapılır Teorik Temelleri

Psikiyatri ve İlaç Tedavisi

• Seçici Serotonin Geri Alım İnhibitörleri (SSRI’lar): Fluoksetin, sertralin, fluvoksamin gibi ilaçlar semptomları azaltmada etkilidir (Pittenger & Bloch, 2014).
• Antipsikotikler: Şiddetli OKB vakalarında düşük doz antipsikotikler eklenebilir (McDougle et al., 1994).

EMDR (Göz Hareketleriyle Duyarsızlaştırma ve Yeniden İşleme)

Travmaya bağlı OKB vakalarında, Göz Hareketleriyle Duyarsızlaştırma ve Yeniden İşleme (EMDR) tedavisi kullanılabilir. EMDR, travmatik anıları işlemede yardımcı olarak obsesyonları azaltabilir (van den Hout & Engelhard, 2012). Bkz: EMDR Nedir? Travma Terapisi Sürecini Adım Adım Anlamak

Refleksoloji ve Alternatif Yaklaşımlar

• Refleksoloji, sinir sistemini rahatlatmaya yardımcı olabilir ve stres kaynaklı semptomları hafifletebilir (Tiran & Chummun, 2004).
• Meditasyon ve Mindfulness, obsesyonların kontrolüne katkı sağlayabilir (Hershfield & Corboy, 2013).

Nöromodülasyon Teknikleri

Şiddetli OKB vakalarında Derin Beyin Stimülasyonu (DBS) gibi nöromodülasyon teknikleri kullanılabilir (Greenberg et al., 2010).

Sonuç olarak;

Obsesif Kompulsif Bozukluk (OKB), bireyin bilişsel, duygusal ve davranışsal süreçlerini doğrudan etkileyen, kronik seyirli ancak multidisipliner yaklaşımlar ile yönetilebilen bir ruh sağlığı bozukluğudur. OKB’nin temelinde obsesyonlar (istenmeyen, tekrarlayıcı, rahatsız edici düşünceler) ve kompulsiyonlar (bu düşüncelerin yarattığı kaygıyı azaltmak için gerçekleştirilen zorlayıcı ve tekrarlayıcı davranışlar) yer almakta olup, bireyin yaşam kalitesini önemli ölçüde düşüren ve günlük işlevselliğini bozan karmaşık bir klinik tablo oluşturur.

Günümüzde OKB’nin tedavisinde farklı müdahale yöntemleri etkin şekilde kullanılmaktadır. Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT), özellikle Maruz Bırakma ve Tepki Önleme (ERP) tekniğiyle OKB semptomlarının yönetiminde en etkili psikoterapötik yöntemlerden biri olarak kabul edilmektedir. Farmakolojik tedavi seçenekleri arasında seçici serotonin geri alım inhibitörleri (SSRI’lar) ve belirli durumlarda trisiklik antidepresanlar (örneğin, klomipramin) bulunmaktadır. Bunun yanı sıra, OKB’nin nöral mekanizmalarına yönelik yeni yaklaşımlar arasında göz hareketleriyle duyarsızlaştırma ve yeniden işleme (EMDR), refleksoloji, nöromodülasyon teknikleri (örneğin transkraniyal manyetik stimülasyon [TMS] ve derin beyin stimülasyonu [DBS]) gibi alternatif ve tamamlayıcı yöntemler de giderek daha fazla araştırılmaktadır.

OKB’nin bireyin sadece psikolojik sağlığını değil, sosyal, mesleki ve akademik işlevselliğini de derinden etkileyen bir bozukluk olduğu göz önüne alındığında, yalnızca semptomların hafifletilmesi değil, aynı zamanda bireyin genel yaşam kalitesini artırmaya yönelik bütüncül bir tedavi anlayışının benimsenmesi gerekmektedir. Bu bağlamda, bireyin kişisel özellikleri, hastalığın şiddeti, eşlik eden diğer psikiyatrik bozuklukların varlığı ve çevresel faktörler göz önünde bulundurularak, her bireye özgü bir tedavi planı oluşturulmalıdır. Ayrıca, terapötik sürecin başarısında bireyin tedaviye uyumu, aile desteği ve toplumsal farkındalık seviyesinin artırılması önemli bir rol oynamaktadır.

Erken tanı ve profesyonel destek, OKB’nin uzun vadeli yönetiminde kritik bir faktördür. OKB’nin kronikleşme riskini en aza indirmek ve bireyin yaşamını daha işlevsel hale getirebilmek için belirtiler ortaya çıktığında vakit kaybetmeden alanında uzman bir psikiyatrıya başvurulması gerekmektedir. Aynı zamanda, toplumda OKB’ye yönelik yanlış inanışların ve damgalamanın önüne geçilmesi, bireylerin profesyonel desteğe erişimini kolaylaştıracak psikoeğitim programlarının artırılması büyük önem taşımaktadır.

Obsesif Kompulsif Bozukluk, bireyin yalnızca içsel dünyasında değil, çevresiyle olan ilişkilerinde ve yaşamın pek çok alanında derin izler bırakabilen bir psikiyatrik rahatsızlıktır. Ancak, günümüz psikiyatri ve psikoterapi alanındaki bilimsel gelişmeler, OKB’nin etkin şekilde yönetilebileceğini ve bireylerin sağlıklı bir yaşam sürdürebileceğini göstermektedir. 

Bu nedenle, OKB ile mücadele eden bireylerin yalnızca semptomları baskılamaya değil, aynı zamanda bilişsel esneklik geliştirmeye, kaygı yönetimi becerilerini artırmaya ve psikososyal işlevselliği güçlendirmeye yönelik uzun vadeli bir bakış açısıyla desteklenmeleri gerekmektedir. Bu süreçte, multidisipliner yaklaşımlar ve bireyselleştirilmiş tedavi planları, sürdürülebilir bir iyilik hali sağlamak adına temel taşları oluşturmaktadır. Toplumsal farkındalık ve bilimsel yaklaşımlar doğrultusunda geliştirilen erken müdahale stratejileri, hem bireysel hem de toplumsal düzeyde ruh sağlığına yönelik bütüncül bir anlayışın oluşmasına katkıda bulunacaktır.

Ancak, bu yaklaşımlar bireysel olarak değil, uzman bir hekim kontrolünde ve yönlendirmesiyle uygulanmalıdır. Psikolojik destek çalışmaları yalnızca alanında uzman klinik psikolog ve terapistler tarafından yürütülmeli, fizyolojik yöntemler ise ilgili sağlık profesyonellerinin önerileri doğrultusunda değerlendirilmelidir.

Kaynakçalar

• American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (5th ed.) (DSM-5). Washington, DC: American Psychiatric Association.
• Bloch, M. H., Landeros-Weisenberger, A., Rosario, M. C., Pittenger, C., & Leckman, J. F. (2008). Meta-analysis of the symptom structure of obsessive-compulsive disorder. American Journal of Psychiatry, 165(12), 1532-1542.
• Foa, E. B., & Kozak, M. J. (1986). Emotional processing of fear: Exposure to corrective information. Psychological Bulletin, 99(1), 20–35.
• Franklin, M. E., & Foa, E. B. (2011). Treatment of obsessive-compulsive disorder. Annual Review of Clinical Psychology, 7, 229-243.
• Frost, R. O., & Hartl, T. L. (1996). A cognitive-behavioral model of compulsive hoarding. Behaviour Research and Therapy, 34(4), 341-350.
• Grisham, J. R., Brown, T. A., Savage, C. R., Steketee, G., & Barlow, D. H. (2011). Neuropsychological impairment associated with compulsive hoarding. Behaviour Research and Therapy, 45(7), 1471-1483.
• Greenberg, B. D., Gabriels, L. A., Malone, D. A., Rezai, A. R., Friehs, G. M., Okun, M. S., … & Rasmussen, S. A. (2010). Deep brain stimulation of the ventral internal capsule/ventral striatum for obsessive-compulsive disorder: four-year follow-up. Biological Psychiatry, 68(10), 1109-1116.
• Hershfield, J., & Corboy, T. (2013). The mindfulness workbook for OCD: A guide to overcoming obsessions and compulsions using mindfulness and cognitive behavioral therapy. New Harbinger Publications.
• Miller, C. H., & Hedges, D. W. (2008). Scrupulosity disorder: An overview and introductory analysis. Journal of Anxiety Disorders, 22(6), 1042-1058.
• McDougle, C. J., Epperson, C. N., Pelton, G. H., Wasylink, S., & Price, L. H. (1994). A double-blind, placebo-controlled study of risperidone addition in serotonin reuptake inhibitor-refractory obsessive-compulsive disorder. Archives of General Psychiatry, 51(4), 302-308.
• Pauls, D. L., Abramovitch, A., Rauch, S. L., & Geller, D. A. (2014). Obsessive–compulsive disorder: An integrative genetic and neurobiological perspective. Nature Reviews Neuroscience, 15(6), 410-424.
• Pittenger, C., & Bloch, M. H. (2014). Pharmacological treatment of obsessive-compulsive disorder. Psychiatric Clinics of North America, 37(3), 375-391.
• Rachman, S. (2002). A cognitive theory of compulsive checking. Behaviour Research and Therapy, 40(6), 625-639.
• Szechtman, H., & Woody, E. Z. (2004). Obsessive–compulsive disorder as a disturbance of security motivation. Psychological Review, 111(1), 111-127.
• Stein, D. J., Costa, D. L. C., Lochner, C., Miguel, E. C., Reddy, Y. C. J., Shavitt, R. G., … & Simpson, H. B. (2019). Obsessive-compulsive disorder. Nature Reviews Disease Primers, 5(1), 1-21.
• Tiran, D., & Chummun, H. (2004). The physiological basis of reflexology and its use as a potential diagnostic tool. Complementary Therapies in Clinical Practice, 10(1), 58-64.
• van den Hout, M. A., & Engelhard, I. M. (2012). How does EMDR work? Journal of Experimental Psychopathology, 3(5), 724-738.
• Veale, D. (2007). Cognitive behavioural therapy for obsessive-compulsive disorder. Advances in Psychiatric Treatment, 13(6), 438-446.